İzmir'in Coğrafi İşaretli Gastronomi Ürünleri

Coğrafi işaret, tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve ürünün söz konusu karakteristik özellikleri ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işaretidir. Coğrafi işaret tescili ile kalitesi, gelenekselliği, yöreden elde edilen hammaddesi ile yerel niteliklere bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunması sağlanır. 

İzmir'de 35 tane coğrafi işaretli gastronomi ürünü bulunmaktadır.

1. İzmir Boyozu​

İzmir denilince akla ilk gelen lezzetlerden biri olan boyoz; İzmir’e özgü mayasız bir hamur işidir. İzmir Boyozu olarak coğrafi işaret ile tescil edilmiştir. Seferad kültürüyle İzmir mutfağına katılmış olan boyoz İzmir’de kahvaltıların vazgeçilmezidir. İzmir’de denemeniz gereken lezzetlerin başında gelir.

2. İzmir Gevreği

Ülkemizde yaygın olarak tüketilen "simit", İzmir ‘de gevrek olarak anılır. Nohut mayalı hamurun yuvarlak olarak bağlandıktan sonra kızgın pekmez dolu havuzlarda bir süre pişirilip, ardından susamlanıp tekrar fırına verilmesiyle yapılır. Coğrafi işaretle tescillenen İzmir Gevreği, İzmir'de yenilmeden gidilmemesi gereken lezzetler arasındadır.

3. İzmir Kumrusu

Yaklaşık 150 yıldır İzmir’de üretilen kumru, İzmirliler tarafından hemen hemen her gün tüketilir. İzmir Kumrusu; genellikle nohut mayası kullanılarak yapılır, orta kısmı daha geniş ve uç kısımlarına doğru incelen yapısıyla şekil olarak kuşun gövdesine benzediği için kumru olarak anılır. Coğrafi işaretle tescillenen İzmir Kumrusu, içerisine İzmir Tulum Peyniri, domates, biber konularak soğuk servis edilir.

4. İzmir Şambalisi

İzmir’in coğrafi işaret tescilli tatlısı Şambali, revaniye benzeyen ancak daha sert kıvamlı leziz şerbetli bir tatlıdır. Dilimlenerek servis edilen bu güzel tatlı sade yenebildiği gibi arasına kaymak konarak, ya da tarçın serperek de yiyebilirsiniz. İzmir Şambalisi’ni, Kemeraltı’nda tadabilirsiniz.

5. İzmir Lokması

Coğrafi işaretle tescillenen İzmir Lokması; hamurun, ortası delikli halka şeklinde sıvı yağda kızartılmasıyla şerbetle tatlandırılarak servis edilen bir tatlıdır. İzmir’de genellikle tatlı olarak yenilmesine rağmen, bazı yörelerde pişi gibi şerbetsiz, peynir ile de tercih edilir.

6. Bergama Kozak Çam Fıstığı

Bergama Kozak Yaylası, dünya çam fıstığı üretiminin önemli bölümünü ve ülkemizdeki üretiminin ise yüzde 80’ini tek başına karşılamaktadır. Bergama’nın kuzeybatısında, deniz seviyesinden 500 metre yüksekte olan Kozak Yaylası, yüzde 70-80 nem oranıyla Çam Fıstığı Ağacı’nın yetişebilmesi için en uygun koşulları sağlıyor. İzmir’in coğrafi işareti olan Bergama Kozak Çam Fıstığı; bölge halkının başlıca gelir kaynağı olup hem ülkemizin hem de dünyanın farklı köşelerine ulaştırılır.

7. Seferihisar Mandalinası 

Seferihisar’ın coğrafi işaretle tescillenen mandalinasının hikayesi, 1953 yılında 600 adet satsuma dikilmesiyle başlamıştır. Zamanla, mandalina yetiştiriciliği ve ihracat açısından ticari anlamda öne çıkmıştır. Her yıl hasat mevsimi başında mandalina festivali düzenlenerek bu hikâye taçlandırılır.

8. Gümüldür Mandalinası

Menderes’in coğrafi işaret tescilli Gümüldür Mandalinası, Gümüldür kıyılarında yetişir. Dünyaca ünlü satsuma cinsi olan mandalinalar sulu, çekirdeksiz ve ince kabukludur.

9. Urla Sakız Enginarı

Zeytinyağlılarıyla ünlü İzmir mutfağının en çok tüketilen sebzelerinden de biri olan Urla Sakız Enginarı coğrafi işaret ile tescillenmiştir. Farklı yapım şekilleri olan enginarın, bu lezzetlerini mutlaka denemenizi tavsiye ederiz.

10. Çeşme Kavunu

İzmir’in coğrafi işaret tescilli Çeşme kavunu, Çeşme yarımadasının bereketli topraklarında uzun süre sulamaya ihtiyaç duyulmadan yetiştirilir. Ağustos ayında hasat edilen Çeşme Kavununun; en önemli ayırt edici özelliği kendine has tatlı aroması ve dayanıklılığıdır.

11. Ödemiş Köftesi

Coğrafi işaret tescilli Ödemiş Köftesi, halk arasında “yağlı kebap” olarak da bilinen bu köftenin sırrı, ızgaranın ardından tereyağı ile buluştuğu birkaç dakikada gizlidir. İzmir’de kaçırılmaması gereken lezzetlerin başında gelir.

12. Bozdağ Kestane Şekeri

Ödemiş’in coğrafi işaret tescilli Bozdağ Kestane Şekeri,  Bozdağ kestanesinden üretilir. Ayırt edici özellikleri ise; tanelerinin iri parlak, bütünlüğü dağılmamış, lezzetinin ve tadının hoş oluşu ile diğer yörelerde üretilen kestanelerden yapılan tatlılardan ayrılır.

13. Ödemiş Çekişte Zeytinyağı 

Ödemiş’te yetişen “çekişte zeytini”nin soğuk sıkımla elde edilen yağı coğrafi işaretle tescillenmiştir. Bozdağ eteklerinde yetişen çekişte zeytini, iriliği ve aromasıyla diğer zeytin türlerinden ayrılır. Erken hasadı aralık ayının başında, ikinci hasadı olan “çakır hasadı” ise yılbaşında yapılır.

14. Ödemiş Patatesi

Sıcak ve ılıman iklimiyle patates yetiştiriciliği için ideal bir konuma sahip olan Ödemiş; Türkiye’nin önemli patates üretim merkezlerinden bir tanesidir. “Ödemiş Patatesi” ise coğrafi işaret ile tescil edilmiştir.

15. Tire Şiş Köftesi

İlçeye özgü, coğrafi işaret tescilli Tire Şiş Köftesi lezzetiyle fark yaratır. İçine tuzdan başka baharat konulmadan hazırlanan köfteler, şişe dizilerek şekil verilir. Izgarada pişirilen köfteler, ekmeklerin üzerine gezdirilen bol domates sosuyla servis edilir. İzmir’in doğal güzellikleri ile ünlü ilçesi Tire’yi ziyaret ederseniz birçok restoranda bulabileceğiniz bu lezzeti mutlaka denemelisiniz.

16. Kınalı Bamya

Bornova’nın coğrafi işaret tescilli Kınalı Bamyası, zeytinyağlı yemekleriyle ünlü Ege'de sofraların vazgeçilmezleri arasında yerini alır.

17. Bornova Misket Üzümü

Bornova’nın coğrafi işaret tescilli Misket Üzümü, özellikle de şarap yapımında tercih edilir. Yuvarlak ve orta büyüklükteki taneli yapısıyla aromalı bir lezzete sahiptir.

18. Kavacık Üzümü

Karabağlar’ın güzel köyü Kavacık’da yetişen Kavacık Üzüm’ü coğrafi işaretle tescillenmiştir. Doğum yeri Fransa olan bu çeşidin, Karabağlar’a bağlı Kavacık Köyü’nün ekolojisi ile mükemmel bir uyum sağlar. Kavacık üzümü o kadar beğenilmektedir ki, orijinal ismi “Alphonse Lavallee” olan bu üzüm çeşidinin ismi, “Enfes Üzümü ve Kavacık Üzümü” olarak değişmiş durumdadır.

19. Kemalpaşa Kirazı 

Kemelpaşa’ya ziyaretinizde tadı ve aromasıyla Anadolu meyve dünyasında ayrıcalıklı bir yere sahip olan ve coğrafi işaretle tescillenen kirazdan mutlaka tatmalısınız.

20. Çavuşdağ Kuru Fasülyesi

Kiraz’ın Cavuşdağ kuru fasulyesi coğrafi işaretle tescillenmiştir. Doğal ortamda herhangi bir ilaçlama ya da gübreleme yapılmadan yetiştirilir.

21. Ege İnciri

İzmir’in Torbalı, Bayındır, Kiraz, Ödemiş, Tire, Beydağ, Selçuk ilçelerinde üretilen sarılop incirleri “Ege İnciri” olarak coğrafi işaret ile tescillenmiştir.

22. Ege Sultani Üzümü

İzmir'in Kemalpaşa, Menemen, Menderes, Bayındır, Torbalı ilçelerinde üretilen Türkiye’de İzmir üzümü olarak da bilinen çekirdeksiz sultani üzümü “Ege Sultani Üzümü” olarak coğrafi işaretle tescillenmiştir.

23. Kuzey Ege Zeytinyağı

İzmir’in Dikili, Bergama (Zeytindağ) ve Aliağa-Şakran’ı kapsayan bölgede yetiştirilen zeytinlerden yapılan sızma zeytinyağı “Kuzey Ege Zeytinyağı” olarak coğrafi işaretle tescillenmiştir.

24. Güney Ege Zeytinyağı

İzmir’in Foça, Menemen, Kemalpaşa, Ödemiş, Tire, Torbalı, Bayındır, Selçuk ilçelerini kapsayan bölgede yetiştirilen zeytinlerde elde edilen zeytinyağı “Güney Ege Zeytinyağı” olarak coğrafi işaretle tescillenmiştir.

25. Kınık Kuru Domatesi

Kınık Kuru Domatesi; domateslerin hasattan hemen sonra işletmecilerin isteğine göre ortadan ikiye kesilip ya da dilimlenerek güneşin altında kurutulmasıyla elde edilen domates kurusudur. Kınık Kuru Domatesinde kullanılam domateslerin belirli bir çeşidi bulunmaz, kurutmaya elverişli domatesler tercih edilir.

26. Torbalı Kuru Domatesi

Torbalı Kuru Domatesi; nisan ayında ekimi yapılıp temmuz ayında hasat edilen domateslerin, hasattan hemen sonra ikiye kesilip güneşin altında kurutulduktan sonra yıkanıp tekrar kurutulması suretiyle elde edilen domates kurusudur.

27. Arslanlar Biberi

Arslanlar Biberi, İzmir ili Torbalu ilçesi Arslanlar Köyünde yetişen Capsium Annuum Jalapeno cinsi biberdir. Arslanlar Biberinin geçmişi yaklaşık 120 yıl öncesine dayanmakta olup coğrafi sınırda ''yörük biberi'' olarak da adlandırılır. Bir önceki senenin ilk hasadından alınan tohumların ekilmesiyle yetiştiriciliği yapılır.

28. Bergama Köftesi

Bergama Köftesi; dana eti, irmik altı sarı un, kimyon ve tuz kullanılarak oval veya kare şeklinde hazırlanarak meşe odunu ateşinde ve oluklu ızgarada pişirilen köftedir. Bergama Köftesinin geçmişi eskiye dayanır. Bergama ilçesinin mutfağında önemli bir yere sahiptir. Bu sebeplerle coğrafi sınır ile ün bağı bulunur.

29. İzmir Tulumu

İzmir Tulum Peyniri üretiminde coğrafi sınır içerisinde yetiştirilen koyun, keçi ve ineklerin sütleri kullanılır. %50 koyun, %25 keçi ile %25 inek sütü kullanılarak yöreye özgü metotla göre üretilip en az 4 ay süre ile olgunlaştırılan peynirdir. İzmir Tulum Peyniri süt, maya ve tuzun dışında herhangi bir katkı maddesi veya yardımcı maddeyle tatlandırılmaz.

30. Beydağ Simit Dürümü

Beydağ Simit Dürüm; özel amaçlı buğday unu, maya, tuz ve un ile hazırlanarak halka şekli verilen hamurun fırında pişirildikten sonra özel amaçlı buğday unu, su ve tuz ile hazırlanıp ayçiçeği ya da mısır yağı ile sacda pişirilen lavaşa sarılarak Beydağ ilçesinde üretilen hamur işi üründür. Fırında pişirilen halka şeklindeki hamur simide benzediği ve dürüm gibi sarılarak yapıldığı için “simit dürüm” olarak adlandırılır. Servisi sıcak olarak yapılır.

31. Gökçealan Osmancık Üzümü

Gökçealan Osmancık Üzümü; İzmir ili Selçuk ilçesi Gökçealan Köyünde yetiştirilen Osmancık çeşidi üzümdür. Coğrafi sınırda filoksera zararlısı riski olması durumunda kök sistemi Amerikan asma anaçlarından gövde sistemi Osmancık çeşidinden elde edilir.

32. Ödemiş Nohut Ekmeği

Ödemiş Nohut Mayalı Ekmeği; nohut mayası, buğday unu, tuz, zeytinyağı ve su kullanılarak İzmir ili Ödemiş ilçesinde üretilen ekmektir. Ağırlığı yaklaşık 1,5 kg’dır. Kabarmış ekmeğin yüksekliği 10 cm’dir. Ödemiş Nohut Mayalı Ekmeğinin boyutu, genellikle 20x30 cm dikdörtgen veya 25x25 cm kare şeklindedir

33. Bademli Koruk Şerbeti

Bademli Koruk Şerbeti; siyah yediveren çeşidi üzümün koruğu, su, toz beyaz şeker ve ıtır otu (Pelargonium graveolens) kullanılarak Dikili ilçesi Bademli Mahallesinde üretilen meyveli şuruptur. Tadı ekşi ve mayhoştur. İçeriğindeki katı madde oranı en az %60’tır. 2 birim koruk şerbeti, 3 birim soğuk su ilave edilerek sulandırılır ve soğuk servis yapılır. 

34. Çeşme Damla Sakızı 

İzmir ili Çeşme ilçesinde yetişen ağaçlardan üretilen Çeşme Damla Sakızı, ilçenin mutfak kültüründe önemli bir yere sahiptir. Çeşme Damla Sakızı; sakızlı kahve, sakızlı dondurma, sakızlı kurabiye, sakızlı limonata, sakızlı ekmek, sakızlı muhallebi tatlısı, damla sakızlı kremler, damla sakızın saf hali, sakızlı sabunlar, sakızlı kolonya gibi birçok üründe kullanılır.

35. Menemen Menemeni

Menemen Menemeni zeytinyağı, domates, soğan, biber, yumurta, tuz ve karabiber kullanılarak İzmir ili Menemen ilçesinde üretilen menemendir. Domateslerin yarısı rendelenerek, yarısı küçük doğranarak kullanıldığından bol sulu olur. Yumurtaların beyaz kısımları sosun içinde karışıp pişirilirken sarısı sulu bırakılır.Menemen Menemeni geleneksel olarak coğrafi sınırda yetişen zeytinlerden elde edilen soğuk sıkım zeytinyağı ile yapılır.

36. Bergama Çığırtması

Bergama Çığırtması, kırçıllı veya mor patlıcanların boyuna çizgili şeritler halinde soyulup, bir ucundan diğer ucuna spiral şeklinde sürekli döndürülerek bıçakla fazla derin olmayan çizikler atılması ve bütün olarak zeytinyağında kızartılması sonrasında biberlerinde kızartılarak tuz, sarımsak domates ile bir araya getirilerek fırında veya ocakta pişirilmesi ile yapılan bir yemektir. Bergama Çığırtmasına patlıcanların tavaya atıldığında çıkardığı sesten dolayı bu isim verilmiştir. 

37. Bergama Tulum Peyniri

Bergama Tulum Peyniri; Bergama ilçesinin Kozak Yaylasında (Madra Dağları) otlatılan ineklerin sütlerinden veya inek, koyun ve keçilerin sütlerinin karışımından üretilip salamurada olgunlaştırılan tam yağlı, yarı sert, gözenekli bir peynirdir.Geçmişi Orta Asya’dan Anadolu’ya göç edip Bergama civarına yerleşen Yörüklere dayanan Bergama Tulum Peyniri coğrafi sınırın kültürel ve ekonomik kalkınmasında önemli bir yere sahiptir.